Nazogastrik Sonda Uygulaması

Nazogastrik sonda uygulaması, çok sık kullanılan bir uygulamadır. Peki, nazogastrik sonda ne demek? Plastik veya silikondan yapılan kateterin, burun deliğinden sokulup yemek borusundan geçirilerek midenin içine yerleştirilmesi işlemine nazogastrik sonda uygulaması denir.

Mideye veya bağırsaklara nazogastrik sonda yerleştirilmesi işlemine, sindirim sistemi entübasyonu ya da mide tubajı da denir.

Nazogastrik sonda ne kadar kalabilir? Nelere dikkat edilmelidir? Hangi durumlarda çıkartılmalıdır. Nazogastrik sonda takma işlemi nasıl yapılır? Nazogastrik sonda uygulaması sırasında gerçekleşebilecek komplikasyonlar nelerdir? Nasogastrik sonda çeşitleri nelerdir? Nazogastrik sonda komplikasyonları nelerdir? Tüm sorularınızın yanıtını bulacaksınız.

Nazogastrik Sonda Çeşitleri

Nazogastrik sonda, uygulanacak işlemin amacına göre çeşitlilik gösterir. Büyüklükleri ikişer ikişer artan numaralar ile ayrılır.

Nazogastrik sondalar boyutlarına, yapılarına ve lümenlerine göre çeşitlere ayrılırlar. Tercih sırasında hastanın durumuna en uygun olan sonda seçimi yapılmalıdır.

Boyutlarına (Kalınlıklarına) Göre Nazgastrik Sonda Çeşitleri

6 ile 20 arasında değişiklik gösteren boy ve renge sahiptir. Nazogastrik sondanın numarası arttıkça kalınlığı da artar. Nazogastrik sonda renkleri boyutlara göre farklılık gösterir.

Nazogastik sondanın dışında kalan uç kısma konnektör denir. Hastaya uygulanacak işleme en uygun boyda sondayı seçebilmek için konnektör rengine göre bir boyut seçilir.

Sondaların boyutu, hastanın yaşı, cinsiyeti ve uygulanacak işleme göre tercih edilir. Sondanın genişliği, Fransız ölçüsüyle gösterilir. 6 Fr ile 20 Fr arasında farklılık gösterirler. 1 Fr, 0,34 mili metre büyüklüğündedir.

Büyük partiküller için 16 Fr veya daha geniş lümenli sonda kullanılmalıdır.

Renklerine Göre Sonda Boyutları (Fr.)

Açık mavi: 24 Fr.
Mor: 22 Fr.
Sarı: 20 Fr.
Kırmızı: 18 Fr.
Turuncu: 16 Fr.
Yeşil: 14 Fr.
Beyaz: 12 Fr.
Siyah: 10 Fr.
Mavi: 8 Fr.
Açık yeşil: 6 Fr.

Lümenlerine Göre Sonda Çeşitleri

Nazogastrik sondalar, bir lümenli, iki lümenli ve üç lümenli olmak üzere üç çeşide ayrılırlar.

1- Tek Lümenli Sonda

Tek lümenli olanların kullanılış amacı daha çok drenajı sağlamak ve hastaya besin vermektir.

2- İki Lümenli Sonda

Çift lümenli olan sondaların biri ile drenaj sağlanırken, diğeri balonu şişirmek için kullanılır.

Aynı zamanda dekompresyon, mide lavajı ve bağırsaklarda yaşanan tıkanıklıklarda da kullanılır.

3- Üç Lümenli Sonda

Üç lümenli sondalarda biri balonu şişirmek için kullanılır. Diğer ikisi ise emme ve hastaya sıvı verip boşaltma (irrigasyon) amacıyla kullanılır.

Yapılarına Göre Sonda Çeşitleri

Nazogastrik sondalar, yapılarına ve lümenlerine göre yedi çeşitten oluşur.

1- Salem Sump Sonda

Plastikten üretilmiştir ve çift lümenlidir. Üç uygulama için kullanılır.

Gavaj
Lavaj: Vücuttaki mukoza veya epitel döşeli organların bazılarında, teşhis veya tedavi için yapılan yıkama işlemine denir.
Aspirasyon

2- Harris Sonda

2,8 m uzunluğunda ve çift lümenli bir sondadır. Ucundaki balon civa vermek için bulunur ve balonun iki tarafında metal yuvarlaklar mevcuttur.

Sondanın, yer çekimi sayesinde bağırsaklara ulaşabilmesi için, balona 4 ml civa enjekte edilir ve yutturulur.

Harris sonda, bağırsakların lavajı ve dekompresyonunda kullanılır. Sakşın aletine bağlanırken ucuna Y tüp takılır. Biri sakşın aleti için, diğeri de lavaj için kullanılır.

3- Blakemore – Sengstaken Sonda

Bu sonda çeşidi, mide ve özefagus varislerinin kanamasını durdurma amacıyla kullanılır. Üç ayrı bölümü vardır.

Özefagusa yerleşen bölüm
Kardia – özefagial bölüm
Grene etmek ve buzlu serum vermek için bulunan gastrik lümen

4- Miller Abbott Sonda

16 Fr. Ve 3m uzunluğunda olan çift lümenli bir sondadır.

Birinci lümeni, sondanın yutturulmasından sonra, ucundaki balonu şişirmek için bulunur. Şişen balon, sondanın ucuna yön verir
İkinci lümeni, dekompresyon için kullanılır.

5- Levin Sonda

Yumuşak PVC malzemeden yapılan tek lümenli bir sondadır. Travmaya neden olmayacak yuvarlak uca sahiptir.

Distal ucunda açıklık ve üstünde işaretleme mesafesi bulunur. Tek kullanımlık steril paketler içinde olur.

6- Ewalt Sonda

Geniş lümenli bir sondadır. Zehirlenme vakalarında, yıkama işlemleri için kullanılır.

7- Candor Sonda

18 Fr. kalınlığında ve 3 m uzunluğunda olan tek lümenli bir sondadır. Ucunda bulunan balon şişirilir.

Hastanın yaşı ve boyuna göre 1.5 ile 10ml arasında değişen miktarda cıva enjekte edildikten sonra yutturulur.

Candor sonda, bağırsak dekompresyonlarında kullanılır.

Nazogastrik Sonda Hangi Durumlarda Uygulanır?

1- Mide Kanaması

Mide kanaması durumunda drenajı sağlama amacıyla uygulanır.

2- Bağırsak Tıkanması

Bağırsakların işlevini yerine getirmemesi (paralitik ileus) ve bapırsak tıkanması (intestina obstrüksiyon) sürekli kusmaya sebep olan sindirim sistemi rahatsızlıklarıdır. Bu gibi risk taşıyan durumlarda, sindirim sistemindeki basıncı azaltmak için uygulanır.

3- Özafagus Varis

Yemek borusunda, daha önce var olmayan kirli kan damarları (özafagus varis), bu bölgece basınç yapar. Bu gibi durumlarda sonda, kanamanın kontrol altına alınması için uygulanır.

4- Gastrointestinal Yaralanma

Travmalı hastalarsa; ağız, yemek borusu, mide ve bağırsakları da içine alan gastrointestinal sistemde oluşan yaralanmanın değerlendirilmesi ve tespiti için uygulanır.

5- Zehirlenme

Zehirlenme durumlarında, zararlı ve toksik maddelerin vücuttan boşaltılması için uygulanır.

6- Gavaj

Ağız yoluyla beslenemeyen hastalara yapılan gavaj için uygulanır.

7- Teşhis

Hastalığın teşhis edilebilmesi amacıyla mideden örnek almak için uygulanır.

8- Radyolojik Araştırma

Sindirim sisteminde meydana gelen bir sorunu incelemek için yapılır.

9- Anesteziye Hazırlık

Hastanın anesteziye hazırlanması amacıyla, sindirim sistemini boşaltmak için uygulanır.

10- Pulmoner Aspirasyonun

Bilinci kapalı olan hastanın, midesinden herhangi bir şeyin akciğerine kaçarak kimyasal bir zedelenmeye sebep olmaması için yapılır.

11- Mide Aspirasyonu

Midedekilerin aspirasyonu için uygulanır.

12- Batın Ameliyatı Sonrasında

Batın ameliyatı sonrasında yaşanan sıvı ve gaz birikmelerinin çıkarılması için uygulanır.

Nazogastrik Sonda Hangi Durumlarda Uygulanmaz?

Yemek borusu (özafagus) darlığı,
Yemek borusunda kitle ve anormal durumlar,
Yemek borusu yanığı,
Yakın zamanda alkali alınması,
Damak dahil olmak üzere yüz travması yaşanması,
Ağız ve burun çevresinde yaralanma yaşanması,
Kafa tabanı kırığı yaşanması durumlarında nazogastrik sonda uygulaması yapılmaz.

Nazogastrik Sonda Takma İşlemi

Nazogastrik Sonda Takarken Kullanılan Malzemeler

Sonda (yapılacak uygulama için en uygun olan sonda)
Eldiven
Dil basacağı
Steteskop
Enjektör (10ml, 20ml veya 50ml)
Flaster (sondayı sabitleme için)
Tropikal anestezik sprey
Disposable böbrek küvet (aniden kusma durumunda)
Işık kaynağı
Steril su bazlı kayganlaştırıcı jel
Küçük şişe (mideden alınacak numune için)
Plastik torba (kanama durumunda drenajı sağlamak için)
Uygulama sırasında kullanılacak solüsyon (serum fizyolojik, özel antidot solüsyon) veya diposable irrigasyon takımı

Nazogastrik Sonda Takma Aşamaları

1- Eller iyice yıkanır ve kurulanır.

2- Bütün malzemeleri, kullanılacakları sıraya göre, hastanın yakınına getirilir.

3- Hastaya, kendisine uygulanacak olan işlem hakkında bilgi aktarılır.

4- Hastanın mahremiyeti sağlanır.

5- Yutkunmanın daha kolay gerçekleşmesi için hasta fowler pozisyonuna getirilir.
Fowler pozisyonu verilemediği durumlarda, yatağın başı 45 dereceye ayarlanır ve sağ lateral pozisyona getirilir.

6- Kirlenme ihtimaline karşın, hastanın göğsüne bir tedavi muşambası veya havlu örtülür.

7- Kusma ihtimali için böbrek küvet hastaya veya yardımcıya verilir.

8- Varsa, hastanın gözlüğü ve protez dişi çıkarılır.

9- Hastayla iletişim halinde olabilmek için işaretler belirlenir. İşlemi durdurmak veya bir şey anlatmak için herhangi bir el işareti seçilebilir.

10- Kullanılan ele göre yatağın soluna veya sağına geçilir.

11- Işık yardımıyla hastanın burun delikleri kontrol edilir. Burun deliklerinin kapalı olup olmadığını belirleyebilmek için, sırasıyla kapatarak hastanın nefes alması istenir.

12- Takılacağı yola göre değişiklik gösterir.

Nazogastrik yol ile takılacaksa, sondanın midede kalacak kısmı, uygulamanın yapılacağı burun deliğinden, aynı taraftaki kulak memesine, orada ise sternumun ksifoid çıkıntısının 12 veya 15 cm altına kadar uzatılarak işaretlenir.

Yetişkinlerde bu mesafe 55 veya 65 cm aralığında olur. Bu yöntem sayesinde burundan mideye kadar olan mesafe tespit edilmiş olur.

Orogastrik yol ile takılacaksa, sondanın midede kalacak ucu, dudakların dikey orta hattı üstünden kulak memesine, oradan da sternumun ksifoid çıkıntısının 10 veya 15 cm altına uzatılarak işaretlenir.

Bu yolla ağız ve mide arasındaki mesafe belirlenmiş olur.

13- Hastaya belli aralıklarla nefes alıp vermesi söylenir. Rahat hissetmesi sağlanır.

14- Sonda nazogastik yol ile takılacaksa, doktor tarafından verilen vazokonstriktür veya dekonjestan hastanın burnuna sıkılır.

15- Sonda orogastrik yol ile takılacaksa, hastanın boğazına, doktor tarafından önerilen anstezik sprey sıkılır.

16- Sondanın midede kalacak olan bölümünün 10 cm olan bir kısmına ve burun deliğine suda katajel uygulaması yapılır.

17- Sonda, en rahat tutulacak şekilde ele alınır.

18- Sondanın daha kolay girmesi için iki adım izlenir.

Hastanın başı arkada tutulur.
Sondanın ucuna kıvrım kazandırmak için 7,5 cm ve 12,5 cm arası kadar tüp parmaklara sıkıca sarılarak geçici eğim verilir.

19- Sonda nazogastrik yol ile takılacaksa, bükülmeden ilerleyebilmesi için, kıvrık uç önce burun deliğine paralel olarak, daha sonra da arkaya ve aşağıya doğru parmaklar arasında yuvarlayarak nazikçe itilir.

Bu işlem sırasında güç uygulandığı takdirde, sindirim sisteminde bir travma gerçekleşebilir.

20- Sonda orogastrik yöntemle takılacaksa, hastanın ağzını tamamen açması beklenir.

Sonda dile paralel olarak, küçük dile (uvulaya) değmeyecek şekilde ileri, daha sonra da aşağı ve arkaya doğru yuvarlanarak itilir.

21- Nazogastrik yöntemle yapılan uygulamada, orofarinkse ulaşıp ulaşmadığını anlamak için, hastadan ağzını tamamen açması istenir. Işık yardımıyla bakıldığında, sondanın ucu küçük dilin arkasında görününce, hastanın başını hafifçe öne eğmesi söylenir.

22- Hastanın bilinci yerindeyse, sondanın ilerletme işlemi sırasında yutkunması istenir veya hastaya pipetle su verilir. Her yutkunma ile nazogastrik sonda 4 -5 cm kadar ilerletilir.

23- Hasta bu uygulama sırasında öğürüyorsa birkaç saniye beklenir. Bu sürede hastanın dinlenmesi sağlanır. Fakat sonda çıkarılmaz, olduğu yerde bekletilir.

24- Bazı durumlarda, işlem derhal durdurularak sondanın geri çekilmesi gerekir. Hastada görülen bu durumlar;

Öksürme,
Boğulma hissi,
Ses değişikliği
Siyanoz

25- Sondanın ilerlemesi sırasında herhangi bir sorun yaşanmazsa, sonda işaretlenen kısma kadar itilir.

26- Sondanın midede olup olmadığı kontrol edilir. Kontrol için yöntemler;

Hastadan konuşması istenir.
Enjektör sonranın distal ucuna yerleştirilerke mide çekilir.
Ph indikatör strip ile gelen sıvı değerlendirilir.
Röngten çekimi ile kontrol edilir.

27- Sondanın midede olduğuna emin olduktan sonra, nazogastrik yöntemle takılan sonra buruna tespit edilir.

Tespit işlemi aşamaları:

2,5 cm eninde flasterden 4 cm kesilir.
Flaster uzunlamasına yarısına kadar ayrılır.
Flasterin ayrılmayan kısmı hastanın burnuna yapıştırılır.
Ayrıl uçlar tam tersi yönünde tüpün ucuna dolanır.

NOT: Orogastrik (ağızdan) takılan sondanın tespiti yapılamaz.

28- Sondanın etrafına lastik bant takılır ve hastanın kıyafetine tutturulur. Bu işlem yapılırken, hastanın baş hareketlerine engel olmamasına dikkat edilir.

29- Nazogastrik sondanın burundan çıktığı yer işaretlenir veya dışarda kalan kısmı ölçülüp kaydedilir.

30- Özafagus reflüsünü önlemek için yatak başı 30 derece kadar yükseltilir.

31- Hasta konuşturularak rahatlaması sağlanır.

32- Gerçekleşecek uygulamaya göre sonda uç bağlantısı yapılır.

33- Mikroorganizmaların geçişi ve çoğalması önlenmek amacıyla, kullanılan araç gerekler kaldırılır ve eller iyice yıkanır.

34- Sağlık personeli yapılan uygulama hakkında bilgilendirilir. Yasal işlemler için; kullanılan sondanın numarası, hangi yöntemle takıldığı, takılış saati, hastanın işleme gösterdiği tepki, buldu ve gözlemler, hemşire gözler formuna kayıt edilir.

Nazogastrik Sonda Çıkarma İşlemi

Nazogastrik Sonda Çıkarırken Kullanılan Malzemeler

Tedavi muşambası ya da havlu
İçme suyu
Eldiven
Böbrek küvet
Çöp kabı
Kağıt havlu

Nazogastrik Sonda Çıkarma Aşamaları

Doktor istemi kontrol edilir.
Eller yıkanır.
Uygulamada kullanılacak araç ve gereçler, kullanım sırasına göre hastanın yakınına getirilir.
Hastanın mahremiyeti sağlanır.
Hastanın oturması veya fowler pozisyonuna geçmesi sağlanır.
Kirlenme ihtimaline karşın hastanın göğsü tedavi muşambasıyla ya da bir havlu ile örtülür.
Eldiven giyilir.
Sondanın ucu klemplenir. Sondanın distalinde bir bağlantı varsa yerinden çıkartılır.
Böbrek küvet hastaya verilir. Çenesinin altında tutması söylenir. Diğer eline ise bol miktarda kağıt havlu verilir.
Nazogastrik yöntem ile yapılan uygulamada, sondanın sabitlendiği bantlar hafifçe ıslatılarak gevşetilir ve sonra yavaşça çıkarılır.
Sondanın serbest olup olmadığını öğrenmek için, buruna en yakın yerinden tutup kendi çevresinde döndürülür.
Hastaya, derin bir nefes alması ve nefesini tutması söylenir.
Hasta nefesini tuttuğunda, buruna en yakın yerden tutularak, hızlı bir şekilde sonda çıkartılır.
Orogastrik yöntem ile yapılan uygulamada, sonda hastanın dişlerinin hizasına gelen yerden tutulur. Sıkıştırılarak hızlıca dışarı çekilir.
Sonda, böbrek küvetin içine konur.
İhtiyaç duyulursa, hastanın rahatlayabilmesi için burnuna ve dudak çevresine pomad sürülür.
Hastaya ağız bakımı yapılır.
Hastanın en rahat edeceği pozisyona gelmesi sağlanır.
Kirli, mikrop riski taşıyan araç gereçler, tıbbi atık kutusuna atılır.
Eldivenler çıkarılır.
Eller iyice yıkanır.
Sağlık personeli yapılan işlem konusunda bilgilendirilir. Sonda numarası, uygulama yöntemi, çıkarılma saati ve hastanın durumu hemşire gözlem formuna kayıt edilir.