Fertilizasyon (Döllenme)
Döllenme üç aşamada gerçekleşir:
- Ovumun spermatozoon tarafından tanınması
- Spermatozoonun ovuma girişinin ayarlanması ve sadece bir spermatozoonun girmesine müsaade edilmesi
- Döllenmiş yumurtanın durgun olan metobalizmasının aktive edilmesi, çoğalma ve embriyo gelişiminin sağlanması
Spermatozoonun baş kısmının ucundaki akrozom adı verilen bölge, proteinleri parçalayan enzimleri taşır. Akrozom enzimleri, yumurta hücresini (ovumu) çevreleyen tabakaları eriterek sperm hücresinin yumurta hücresine ulaşmasını sağlar. Sperm hücresi de yumurta hücresini çevreleyen kalın bir tabaka olan jel örtüsünü geçerek akrozomdan bir uzantı oluşur. Bu uzantı üzerinde sperm hücresi için reseptör bölgesi bulunur. Reseptör bir proteindir. Akrozom uzantısı reseptör proteini ile birleşince sperm hücresi yumurta hücresini çevreleyen tabakayı geçerek içeri girer. Buraya gelen sperm hücresi, yumurtanın hücre zarı ile birleşir ve iki hücre zarı kaynaşır. Yumurtayı çevreleyen tabaka üzerine binlerce sperm hücresi gelir ancak bunlardan sadece birisi bu tabakayı geçebilir. Eğer birden çok sperm hücresi yumurta hücresine girerse kromozom sayısı normalden fazla olacağından embriyo gelişmesinin erken döneminde ölür ve dışarı atılır (düşük-abortus).
Ovumun bulunduğu ortama sperma hücresinin girmesinden 3 saniye sonra ovum içine sodyum girişi başlar. Bu reaksiyon, polispermiyi (birden çok spermi) önler. Sperm hücrelerinin ovuma girişinden 5 dakika sonra da DNA sentezi için gerekli maddeler taşınmaya başlar ve bu sayede de DNA sentezi başlamış olur.
Cinsel birleşme esnasında vajinaya bırakılan spermatozoaların döllenmenin olacağı ampulla bölümüne ulaşmaları çok hızlı olur. Sperm hücresinin buraya ulaşması tahminen 30 dk. içinde gerçekleşir. Bu hız, sadece sperm hücresinin kendi hareketi ile mümkün değildir. Uterus kaslarını kasılması, uterus boynunun emici pompa gücü, uterus icine bırakılan meni sıvısının basıncı gibi faktörler, sperm hücresinin hareketini artırır. Ovariumlardan serbest bırakılan ovum, fimbria tarafından yakalanır ve epitelyum hücrelerinin siliaları sayesinde döllenmenin gerçekleşeceği ampulla kısmına doğru hareketi sağlanır.
Döllenen yumurtada kromozom sayısı 46 olur ve hücre bölünmesi başlar. Döllenmiş yumurta, uterusa ulaşınca buraya yerleşir yani uterus mukozasına tutunur. Döllenme ile oluşan yeni hücreye zigot denir.
Bölünmeye başlayan embriyonun ilk şekline blastocyst (blastosist) denir. Blastosist, ortası boş, etrafı trofoblast hücreleri ile çevrilmiş top görünümündedir. Bu hücreler, enzimlerini salarak endometriumu eritir. Açığa çıkan besin maddeleri birkaç hafta kullanılır. Arkasından plasenta (anne ile bebek arasındaki bağ) ve fetal dolaşım şekillenir. 5-7. haftanın sonunda embriyo kalbi çalışmaya başlar.
CİNSİYET OLUŞUMU AŞAĞIDA AÇIKLANMIŞTIR
İnsanlarda cinsiyet tayini döllenme anında olur. Yumurta hücreleri XX kromozomu taşır. Yumurta hücresinin bölünme aşamasında kromozom sayısı yarıya iner (23). Her yumurta hücresinde X kromozomu vardır. Erkek sperma hücresi bir X, bir de Y kromozomu taşır. Sperma hücresinin bölünmesiyle kromozom sayısı yarı yarıya iner (23). Bölünme aşamasında X kromozomu içeren ya da Y kromozomu içeren sperma oluşur.
Yumurta hücresini dölleyen sperm hücresi Y kromozomu taşıyorsa yumurta hücresi X kromozomu taşıdığından bebeğin cinsiyeti erkek olur (XY). Yumurta hücresini dölleyen sperm hücresi X kromozomu taşıyorsa bebeğin cinsiyeti kız olur (XX). Döllenen yumurtada kromozom sayısı 46 olur yani bebeğin cinsiyetini daima babadan gelen spermin cinsiyet kromozomu belirler.