Bası Yarası (Basınç Yarası) ve Hemşirelik Bakımı

Yara; dış etmenlere, yanlış ilaç kullanımı gibi kimyasal nedenlere, ısıya veya cerrahi sebeplere bağlı olarak gelişen ve kişinin deri bütünlüğünün bozulmasına sebep olan bir durumdur. Kronik yara ise yaranın bir hafta veya iki hafta boyunca iyileşmemesidir. Bası yaraları kronik yaralara verilebilecek en iyi örnekler arasında yer almaktadır. Bir bölgenin sürekli basınca maruz kalmasından dolayı o bölgede deri ve doku bütünlüğünün bozulmasına bası yarası ya da halk dilinde yatak yarası denilmektedir.

Bası yarası daha çok yatağa bağımlı hastalarda görülmektedir. Çünkü kişi uzun süre aynı pozisyonda kaldığında bazı bölgelerde bası noktaları oluşur ve bu bölgelerde kan dolaşımı azaldığı için doku harabiyetine neden olmaktadır. Bu sebepten dolayı yatağa bağımlı hastalarda bası yarası oluşmaması için sık sık pozisyon verilmesi gerekmektedir.

Hangi Bölgeler Bası Yarası Açısından Risklidir?

• Ense
• Ayak parmakları
• Topuk
• Kulak (özellikle yan yatış pozisyonlarında)
• Ayak bilekleri
• Skapula
• Diz
• Dirsek
• Trokanter bölge
• Omurga
• Koksiks
• İliak çıkıntı

Bası Yarasında Kişiye Bağlı Risk Faktörleri

• Kişinin yatağa bağımlı olması
• Kişinin hareketlerinde kısıtlılık (CVO gibi nedenlere bağlı)
• Dolaşım bozukluğuna neden olacağı için periferik vasküler hastalıklar
• Nörolojik hastalıklar
• Zayıflık
• Obezite
• Anemi
• Ödem
• Beslenme durumunda bozukluk
• Yaşlılık
• Hipotansiyon
• Hipertermi ve hipotermi durumu
• Diyabet
• Travma
• Kemoterapik ajanlara maruz kalmak
• Kişide uzun süre işlev kaybına neden olacak ameliyatlar
• Uzun süre radyasyona maruz kalma

Bası Yarasında Kişiye Uygulanan İşlemlere Bağlı Risk Faktörleri

• Kişiyi tespitleme
• Basınç
• Nem
• Alçı veya atel
• Nazogastrik sonda
• Santral katater
• Tansiyon manşonunun uzun süre aynı bölgede kalması
• Kişiye yatak içinde sürtünmeye sebep olarak pozisyon verme
• Simit kullanımı (büyük yaraların üstündeki basıyı yok etmek amacı ile kullanılsa da simidin yan kısımları o bölgelerde bası yarası oluşumuna sebep olmaktadır.)
• Uzun süre bandaj kullanımı
• Uzun süre varis çorabı kullanımı
• Entübeli hastalarda entübasyon tüpünün dudak kısmında bası yarası oluşturması

Bası Yarasını Değerlendirmek İçin Kullanılan Skala

• Braden risk değerlendirme

Braden bası skalasında 12 puan ve altı yüksek riski, 13-14 puan orta riski, 15-16 puan ise düşük risk grubunu ifade etmektedir.

Bası Yarası Nasıl Değerlendirilir?

• Yaranın rengi nasıl (sarı mı pembe mi siyahlaşma var mı gibi)
• Yarada kabuklaşma var mı?
• Yarada bül oluşumu var mı?
• Yara dokusu kası, kemiği veya tendonu etkilemiş mi?
• Yarada ödem oluşumu var mı?
• Yara nemli veya ıslak mı?

Bası Yarası Evreleme

• Evre 1: Deri bütünlüğünde bozulma yok. Basınç ortadan kaldırılmış olsa bile yarın saat içinde geçmeyen kızarıklık mevcut.
• Evre 2: Doku kaybı var. Yara çukurlaşmamıştır. Yara pembedir. Büller mevcut olabilir.
• Evre 3: Tam kalınlıkta derin çukur şeklinde yaralar vardır. Nekroze olan dokular mevcuttur. Yara oluşumundan kemik, tendon veya kas doku etkilenmemiştir.
• Evre 4: Tam kalınlıkta derin çukur şeklinde yaralar vardır. Yara oluşumundan kemik, tendon veya kas doku etkilenmiştir.

Bası Yarasını Önlemeye Yönelik Hemşirelik Bakımı

• Bası yarasında en önemli faktör basınç olduğu için ilk hedef basıncı ortadan kaldırmaktır.
• Yatağa bağımlı hastalara 2 saatte 1 uygun pozisyon verilir.
• Yara oluşumu var ise pozisyon verirken yaranın üst bölgede kalmasına dikkat edilmelidir.
• Kişiye yatak içerisinde pozisyon verilirken hastada sürtünme olmadan pozisyon verilmesine dikkat edilmelidir.
• Çarşafların temiz ve gergin olmasına dikkat edilmelidir.
• Yara her gün düzgün ve dikkatli bir şekilde değerlendirilmelidir.
• Yara yüzeyinde kullanılan ilaçlara göre her gün veya 3 günde bir yara bakımı yapılmalıdır. (ıslak pansumanda yara her gün açılmalı, jel kullanılan yaralar 3 günde bir açılmalı gibi)
• Yara bakımını günü gelmemiş olsa dahi yarada akıntı yada bulaş olduğunda (özellikle yara koksiks bölgesinde ise gaita bulaşmış olabilir) yara bakımı muhakkak yenilenmelidir.
• Yara büyük ise simit gibi yardımcı araçlarla yaranın boşlukta kalması sağlanmalıdır. Yalnız simit kullanımında simidinde basınç yaptığı unutulmamalı ve yara oluşumu bakımından kişi değerlendirilmelidir.
• Entübasyon tüpü, nazogastrik sonda gibi araçların yaptığı basıncı engellemek amacı ile pozisyonlarına değişiklik verilmeli veya spanç ile o bölge desteklenmelidir.

Yara Bakımında Kullanılan Ürünler

• Vac (Vakumlu bir araç ile yaradaki eksuda aspire edilir)
• Elektirik Stimülasyonu (Yaraya düşük voltaj verilerek yeni doku oluşumu sağlanır)
• Hiperbarik Oksijen (Hastanın yara bölgesine oksijen verilerek yaranın iyileşmesi beklenir)
• Larva debritmanı
• Jet-lavaj irrigasyonu (Belirli bir basınç ile yara yıkama işlemidir)
• Kök hücre teknolojileri
• Hidrojeller
• Köpükler
• Antibakteriyeller
• Kaviteli yara doldurucular
• Yağlı gazlar
• Hidrokolloid örtüler
• Hidrofiber örtüler

Bası Yarasının Neden Olduğu Durumlar

• Kişinin acı çekmesine sebep olur.
• Kişinin enfeksiyon öyküsünün arttırdığı için yaşamını tehdit eder.
• Kişinin hastanede kalış süresini uzatır.
• Bakım verici için zahmetli bir durumdur.
• Bilinçli kişilerde psikolojik problemlere neden olur.
• Hasta, hasta yakınları ve hastane için maliyet durumunu artırır.